Kosowo – przestrzenie publiczne w miastach

KOSOWO – MIEJSKIE PROGRAMY PARTYCYPACYJNEGO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO

17 lutego 2008 Kosowo ogłosiło swoją niepodległość i stało się Republiką Kosowa. Kraj ten uznało 105 ze 193 państw członkowskich ONZ, 23 państwa członkowskie z 28 państw Unii Europejskiej oraz 24 kraje z 28 krajów członkowskich NATO. Od zakończenia wojny domowej Kosowem zarządza Tymczasowa Misja Administracyjna Narodów Zjednoczonych wraz z władzami Republiki Kosowa, przy pomocy wojsk NATO.

Większość mieszkańców Kosowa stanowią obecnie Albańczycy, mniejszość stanowi ludność serbska. Nad Prisztiną, stolicą muzułmańskiego Kosowa, góruje nowa katedra katolicka pod wezwaniem Świętej Matki Teresy z Kalkuty, która urodziła się w macedońskim Skopje, a jej rodzice pochodzili z Kosowa, z czego mieszkańcy Kosowa są dumni. Problemy narodowościowe wydają się niełatwe, jednak przed Kosowem stoi dziś szereg nowych wyzwań, z których najpilniejsze są problemy urbanizacji.

Po zakończonej w 1999 roku wojnie domowej sytuacja ekonomiczna i społeczna w Kosowie była dalece nieustabilizowana. W kraju panował chaos, zagospodarowanie terenów miało charakter przypadkowy i nieskoordynowany. Brakowało specjalistów, którzy dzięki fachowej wiedzy i instrumentom planistycznym mogliby wprowadzić ład przestrzenny.

Misja tymczasowej administracji ONZ zakładała m.in. odbudowę infrastruktury poprzez regulacje planistyczne, rozumiane jako niezbędny element realizacji zasad zrównoważonego rozwoju. W ciągu ostatniej dekady w ramach planowania partycypacyjnego dokonano znaczącego postępu.

URBANIZACJA

Kosowo, które podnosi się z wojennych zniszczeń jest najmniej zurbanizowanym terytorium na kontynencie europejskim. Stopień urbanizacji Kosowa wynosi zaledwie 40%, jednak kraj ten dynamicznie się rozwija. Tak niski stopień zurbanizowania stanowi prawdziwe wyzwanie dla władz, zarówno centralnych jak i lokalnych, które muszą zadbać o zrównoważony rozwój kraju. Plan odbudowy Kosowa znosi podział między centralnym rządem a władzami lokalnymi, dzięki czemu Kosowo odradza się i rozwija w sposób zrównoważony. Proces urbanizacji dokonuje się dynamicznie – rozwijają się istniejące już miasta, powstają nowe miasteczka, ludzie z obszarów wiejskich migrują do miast. Za proces odbudowy odpowiadają lokalne władze, których rolą jest tworzenie narzędzi planistycznych oraz usług, które pomogłyby w zarządzaniu procesem urbanizacji. Dotyczy to zwłaszcza tworzenia nowych miejsc pracy oraz planowania i budowania przestrzeni publicznych.

CHRONOLOGIA LEGISLACYJNA

Pierwsze regulacje dotyczące planowania przestrzennego ustanowione zostały w 2003 roku i obejmowały trzy różne kategorie dokumentów: Gminne Plany Rozwoju, które dotyczyły terytorium całej gminy, Miejskie Plany Rozwoju, które dotyczyły konkretnych miast oraz Plany Regulacyjne Miast, które regulowały rozwój w poszczególnych ich częściach. W 2010 roku opracowane zostały wymogi dotyczące stref szczególnej ochrony oraz uchwalono prawo dotyczące strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Prawo to nakłada konieczność przyjrzenia się gminnemu lub miejskiemu procesowi planowania i zbadania wpływu tych planów na środowisko. W 2013 roku wprowadzono prawo dotyczące planowania przestrzennego i od tamtej pory wymaganymi dokumentami są:

Gminny Plan Rozwoju, dla terenów i miejsc o strategicznym znaczeniu dla gminy;

Plan zagospodarowania przestrzennego, w którym “wpisywanie” informacji wymaga rozporządzenia władz miejskich. Plan ten oparty jest o zaawansowane oprogramowanie systemu GIS (ang. Geographic Information System) i składa się z warstw, które niosą potrzebne informacje.

MIEJSKI PROGRAM PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO

Miejski Program Planowania Przestrzennego powstał w 2005 roku dzięki wsparciu Szwedzkiej Agencji Współpracy na Rzecz Rozwoju Międzynarodowego (Sida). Program ten, znany także pod nazwą MuSPP oraz rozpoznawany poprzez motto „Budujemy lepsze miasta wspólnie”, wdrażany jest przez Program Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich UN-HABITAT (United Nations Human Settlements Programme – UN-HABITAT) – agendę ONZ zajmującą się kwestiami urbanizacji i osiedli ludzkich, w tym promocją zrównoważonego rozwoju ośrodków miejskich. Celem UN-HABITAT jest stworzenie zrównoważonych warunków do życia poprzez ulepszanie procesów planowania rozwoju miast. Jednym z głównych założeń jest integracja wszystkich grup społecznych niezależnie od wieku i płci, miejsca zamieszkania, zamożności, zawodu. W procesie planowania należy uwzględniać potrzeby ich wszystkich.

Opracowano strategiczne plany rozwoju – realistyczne, możliwe do wdrożenia, odpowiadające na potrzeby społeczeństwa. Plany te oparte są na lokalnym potencjale i co ważniejsze, wspierają różnorodne kierunki inwestycji publicznych oraz prywatnych, zapewniając zrównoważony rozwój.

PARTYCYPACJA SPOŁECZNOŚCI W PLANOWANIU

Przeprowadzono ponad sto warsztatów, podczas których prezentowano różne narzędzia i techniki, by zaangażować wszystkich zainteresowanych – mężczyzn, kobiety, dzieci, świat biznesu, osoby niepełnosprawne, władze, pracowników służby cywilnej oraz reprezentantów innych grup społecznych. Przyczyniło się to do zwiększenia świadomości wagi uczestnictwa w planowaniu przestrzennym oraz środowiskowym. Narodziło się przekonanie, że plany opracowane przez miasta w toku partycypacyjnego procesu planistycznego należą do wszystkich – tych, którzy uczestniczyli w procesie ich tworzenia. Powstały lepsze plany, a ich realizacja nie jest trudna. Wraz z opracowywaniem miejskich projektów planowania przestrzennego udzielono wsparcia w szkoleniu kadr odpowiedzialnych za zrównoważony rozwój miasta oraz konsultacje z mieszkańcami w instytucjach miejskich.

NARZĘDZIE:

„MÓJ PRZEWODNIK W DRODZE DO SAMOWYSTARCZALNOŚCI”

Częścią Miejskiego Planu Wsparcia Planowania Przestrzennego mającą zapewnić zrównoważony rozwój i konsolidację wsparcia było opracowanie zestawu narzędzi programistycznych o nazwie „Mój Przewodnik w Drodze do Samowystarczalności”. Zestaw ten składa się z 14 narzędzi opartych o bogatą wiedzę zgromadzoną od samego początku istnienia Wsparcia Planowania Przestrzennego. Narzędzia te podzielone są na cztery główne kategorie:

podejście całościowe oraz partycypacyjne w planowaniu przestrzennym;

planowanie i zarządzanie przestrzenne, ze szczególnym naciskiem na mieszkalnictwo;

planowanie i zarządzanie środowiskiem naturalnym;

zarządzanie projektami inwestycyjnymi.

Narzędzia te dostępne są dla wszystkich, zarówno dla instytucji rządowych oraz uniwersytetów, jak i dla mieszkańców oraz wszystkich zainteresowanych. Ten zestaw narzędzi planistycznych stanowi ważną pomoc dla podejmowania działań o charakterze rozwojowym w miastach Kosowa.

PODSUMOWANIE

UN-HABITAT wspiera społeczność lokalną i całą ludność Kosowa w opracowywaniu całościowych projektów zrównoważonego rozwoju miast i miasteczek. Miasta muszą się podjąć stworzenia długofalowych planów i zaprzestać traktowania urbanizacji jako problem. Na proces ten należy patrzeć przez pryzmat korzyści, jakie może przynieść zrównoważony rozwój Kosowa – poprawę warunków życiowych i tworzenie nowych miejsc pracy. W tym kierunku zmierza wsparcie miast Kosowa przez UN-HABITAT w ich poszukiwaniu dobrego sposobu na zarządzanie procesem urbanizacji w zrównoważony sposób.

Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Collegium Mazovia.