Pojęcie zrównoważonego rozwoju już od wielu lat pojawia się w dyskusjach o przyszłości – przyszłości miast, ludzi, świata zwierząt, szeroko rozumianego środowiska naturalnego. Idea zrównoważonego rozwoju opiera się na zapewnieniu równowagi pomiędzy potrzebą człowieka do osiągania celów idących w parze z oczekiwaniami cywilizacyjnymi, jego prawem do funkcjonowania w zgodzie z naturą i potrzeby do obcowania z nią w jej najzdrowszej formie. Tak szerokie pojęcie musiało zostać zdefiniowane szczegółowo, by uniknąć nadinterpretacji i działań prowadzących do nadużyć, a także błędów w rozumieniu, które mogłyby doprowadzić do szkód i strat środowiskowych oraz społecznych.
Nad treścią dokumentu – definiującego czym jest rozwój zrównoważony i jakie zasady należy realizować, by go zapewnić – pracowano podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w czerwcu 1992 roku. Zawarto w nim 27 zasad pod zbiorczym tytułem „Deklaracja z Rio. Konferencja Narodów Zjednoczonych >Środowisko i Rozwój<”.
Zasada 1
Ludzie są centrum m zainteresowań zagadnień związanych z rozwojem zrównoważonym. Mają prawo do zdrowego, czynnego życia w zgodzie z naturą.
Zasada 2
Państwa mają – zgodnie z Kartą narodów Zjednoczonych i lokalnym systemem prawnym – prawo do wykorzystywania swoich własnych zasobów naturalnych, tak by nie naruszało to ich własnych zasad związanych z wykorzystywaniem środowiska naturalnego i rozwojem, jeśli biorą odpowiedzialność prawną za to, by działania te nie spowodowały szkód w środowisku innych państw oraz przestrzeni poza granicami narodowych regulowań prawnych.
Zasada 3
Prawo do rozwoju musi być egzekwowane tak, by obecne i przyszłe pokolenia mogły sprawiedliwie realizować swoje potrzeby środowiskowe i rozwojowe.
Zasada 4
Aby zrównoważony rozwój mógł zostać osiągnięty, ochrona środowiska musi być i integralną częścią procesu rozwoju i nie może być postrzegana w oderwaniu od niego.
Zasada 5
Wszystkie kraje i ludzie powinni współpracować, by wspólnie zrealizować zasadnicze zadanie – usunięcie biedy – co jest niezbędne dla zrównoważonego rozwoju. Usunie to różnice w standardzie życia i pozwoli lepiej odpowiedzieć na potrzeby większości ludności świata.
Zasada 6
Wyjątkowe potrzeby krajów rozwijających się – szczególnie tych najmniej rozwiniętych i tych o najdelikatniejszym środowisku – powinny być priorytetowe. Działania międzynarodowe w kwestiach środowiskowych i rozwojowych powinny także odpowiadać na potrzeby wszystkich krajów.
Zasada 7
Kraje powinny współpracować w duchu globalnego partnerstwa by chronić i odbudowywać i zachowywać zdrowie i integralność ekosystemu Ziemi. W kwestii różnic dotyczących wpływu na degradację środowiska, kraje mają podobne, ale różne zadania. Kraje rozwinięte przyjmują do wiadomości odpowiedzialność, którą ponoszą w międzynarodowym pościgu za rozwojem, co uwidacznia nacisk, jaki społeczeństwa tych państw kładą na środowisko naturalne, technologie i zasoby finansowe, jakimi dysponują.
Zasada 8
Aby osiągnąć zrównoważony rozwój i wyższą jakość życia mieszkańców, kraje powinny zredukować lub zlikwidować niezrównoważone systemy produkcji lub konsumpcji oraz promować odpowiednią politykę demograficzną.
Zasada 9
Kraje powinny współpracować w celu wzmocnienia wewnętrznych możliwości budowania zrównoważonego rozwoju dzięki:
- wymianie naukowej i technologicznej,
- wiedzy
- usprawnieniu procesu rozwoju przy pomocy przystosowania, rozpowszechniania i transferu technologii, wliczając nowe technologie i innowacje.
Zasada 10
Kwestie związane ze środowiskiem najlepiej rozwiązuje się dzięki uczestnictwu wszystkich obywateli zainteresowanych tymi zagadnieniami. Każdy obywatel danego kraju powinien mieć zapewniony dostęp do informacji o środowisku, którymi dysponują władze kraju, w tym informacji dotyczących substancji niebezpiecznych i działalności w obrębie społeczności. Powinien mieć także umożliwiony udział w procesie podejmowania decyzji. Państwa powinny zwiększyć świadomość i udział społeczeństwa przez stworzenie szerokiego dostępu do informacji. Należy zapewnić efektywny i rzeczywisty dostęp do prawnych i administracyjnych środków, włączając w to środki kompensujące i zaradcze.
Zasada 11
Państwa powinny wprowadzić efektywne prawo środowiskowe. Standardy środowiskowe, cele i priorytety zarządzania powinny być odbiciem środowiskowych i rozwojowych celów, do których są stosowane. Standardy przyjęte w niektórych krajach mogą być nieodpowiednie, powodując powstanie niesprawiedliwych, ekonomicznych i społecznych kosztów w innych krajach, a w szczególności w krajach rozwijających się.
Zasada 12
Państwa powinny współpracować , aby promować wspierający i otwarty międzynarodowy system ekonomiczny, który mógłby prowadzić do wzrostu gospodarczego i zrównoważonego rozwoju we wszystkich krajach. Celem tego byłoby lepsze rozwiązywanie problemów degradacji środowiska. Działania polityki handlowej dla celów środowiskowych nie powinny stanowić środków samowolnej i bezprawnej dyskryminacji bądź ukrytych ograniczeń w międzynarodowym handlu. Należy uniknąć jednostronnych działań zajmujących się wyzwaniami środowiskowymi, jeżeli są one poza zasięgiem działania systemu prawnego kraju importującego. Środowiskowe działania zajmujące się transgranicznymi i globalnymi problemami środowiska powinny opierać się na zasadzie międzynarodowego konsensusu.
Zasada 13
Państwa powinny rozwijać narodowe prawo, mając na uwadze odpowiedzialność i odszkodowania dla ofiar zanieczyszczeń bądź innego rodzaju zanieczyszczeń środowiska. Państwa powinny także prowadzić współpracę w szybszy i bardziej zdeterminowany sposób, tak aby wypracować międzynarodowe prawo uwzględniające odpowiedzialność i odszkodowania za niekorzystne efekty zniszczeń środowiskowych spowodowane działalnością w obrębie ich systemu prawnego, bądź kontrolę na obszarach nie objętych przez jurysdykcję.
Zasada 14
Państwa powinny efektywnie współdziałać w sprzeciwianiu się lub zapobieganiu przemieszczaniu i transferowi do innych państw działalności lub substancji powodujących poważne zniszczenie środowiska lub szkodliwych dla zdrowia ludzkiego.
Zasada 15
Aby chronić środowisko, państwa powinny zgodnie z ich możliwościami zastosować na szeroka skalę działania zapobiegawcze. Tam, gdzie występują zagrożenia poważnymi lub nieodwracalnymi zmianami, brak całkowitej naukowej pewności nie może być używany jako wytłumaczenie dla opóźniania angażujących działań, których realizacja prowadziłaby do degradacji środowiska.
Zasada 16
Narodowe władze muszą dołożyć wszelkich starań, aby promować wewnątrzpaństwowe pokrycie kosztów naprawy środowiska oraz użycie instrumentów ekonomicznych, biorąc pod uwagę podejście, że zanieczyszczający powinien ponieść wszelkie koszty zanieczyszczeń, mając na uwadze interes publiczny oraz niezakłócony międzynarodowy handel i proces inwestowania.
Zasada 17
Co do działań, które potencjalnie będą mieć niekorzystny wpływ na środowisko, powinno zastosować się ocenę wpływu na środowisko jako narodowy instrument. Decyzja zostanie podjęta
przez kompetentne narodowe władze.
Zasada 18
Państwa powinny niezwłocznie powiadomić inne kraje o jakiejkolwiek katastrofie lub innych niebezpieczeństwach, które mogą spowodować nagłe i szkodliwe efekty dla środowiska w tych państwach. Międzynarodowa wspólnota powinna skierować wszelkie wysiłki, aby pomóc państwu dotkniętemu nieszczęściem.
Zasada 19
Państwa powinny zapewnić wczesne i aktualne powiadomienie i odpowiednią informację potencjalnie zagrożonym państwom na temat wydarzeń, które mogą mieć znacząco niekorzystne transgraniczne efekty, powinny one konsultować się z tymi państwami we wczesnej fazie i dobrej wierze.
Zasada 20
Kobiety odgrywają zasadniczą rolę w zarządzaniu środowiskiem i rozwoju. Ich pełen udział jest ważnym aspektem dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju.
Zasada 21
Twórczość, ideały i odwaga młodych świata powinny być umacniane, by rozwijać światowe partnerstwo, które pomoże osiągnąć zrównoważony rozwój i zapewnić lepszą przyszłość wszystkim.
Zasada 22
Ludność tubylcza i ich wspólnoty, a także inne wspólnoty lokalne odgrywają istotną rolę w zarządzaniu środowiskiem i rozwoju, ze względu na ich wiedzę i tradycje. Państwa powinny rozpoznać i właściwie wspierać ich tożsamość, kulturę i zainteresowania oraz umożliwić im efektywny udział w osiąganiu zrównoważonego rozwoju.
Zasada 23
Ochronie powinno podlegać środowisko i zasoby naturalne należące do ludzi cierpiących ucisk, znajdujących się pod jakąkolwiek dominacją bądź okupacją.
Zasada 24
Działania zbrojne bezsprzecznie związane są z niszczeniem zrównoważonego rozwoju. Państwa powinny, zatem respektować międzynarodowe prawo zapewniające ochronę środowiska w czasie konfliktu zbrojnego, a także powinny współpracować przy jego dalszym rozwoju, tam gdzie to jest konieczne.
Zasada 25
Pokój, rozwój i ochrona środowiska są współzależne i niepodzielne.
Zasada 26
Państwa powinny rozwiązywać wszystkie swoje spory środowiskowe na drodze pokojowej i przy użyciu odpowiednich środków zgodnych z Kartą Narodów Zjednoczonych.
Zasada 27
Państwa i ludzie powinni współpracować w dobrej wierze w duchu partnerstwa przy wypełnianiu zasad zawartych w tej Deklaracji i w dalszym rozwoju prawa międzynarodowego na polu osiągania zrównoważonego rozwoju.
Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Collegium Mazovia.
