Zrównoważony rozwój miast to nie tylko dbałość o to, by zieleń nie zniknęła pod betonem. Idea zrównoważonego rozwoju w architekturze to projektowanie, budowanie i użytkowanie z myślą o dniu jutrzejszym. Celem zrównoważonego budownictwa jest zaspokojenie potrzeb społecznych, zachowanie rynkowej konkurencyjności i życzliwość dla środowiska naturalnego.
Bo myśl o jutrze to trzon idei zrównoważonego budownictwa. Budynki wznoszone dzisiaj mają służyć dobrze w przyszłości, ale dzisiejsze prace nad nimi należy prowadzić tak, by nie nadwerężać środowiska. Idea zrównoważonego rozwoju w architekturze ma zatem jasno wyznaczony cel – projektowanie i budowanie przyjazne środowisku i ludziom oraz ekonomiczne od dziś do… zawsze.
Jedną z najistotniejszych kwestii jest ograniczenie zużycia energii – jej wytworzenie pochłania wiele zasobów naturalnych i generuje zanieczyszczenia środowiska – oraz zmniejszenie ilości generowanych odpadów. Duże miasta zużywają trudne do wyobrażenia dla konsumenta ilości energii elektrycznej i gazu, produkują hektolitry ścieków, tony odpadków, zanieczyszczają powietrze spalinami i pyłami. To w obrębie miast sytuowane są również wielkie zakłady przemysłowe, których wpływ na środowisko jest powszechnie postrzegany jako destrukcyjny, chociaż często to właśnie takie zakłady wprowadzają – pod wpływem restrykcyjnych państwowych przepisów prawnych – najlepsze zabezpieczenia i technologie proekologiczne. Można bez żadnej przesady uznać, że miasta mają wpływ także na zmiany klimatu.
Uzupełnieniem działań mających na celu zmniejszenie ilości odpadów i zużycia energii jest zrównoważone planowanie przestrzenne. Zapewnienie mieszkańcom terenów publicznych dających możliwość: odpoczynku, rekreacji, interakcji społecznych wymaga od zarządzających miastami dodatkowej wiedzy, którą mogą pozyskać od fachowców – architektów i urbanistów, oraz poprzez naśladowanie dobrych praktyk wypróbowanych i działających w innych miastach. Mądrze zaplanowane miasta pozwalają unikać konfliktów społecznych, podnoszą poziom dobrostanu mieszkańców, generują też korzyści ekonomiczne przyciągając inwestorów. Tereny przestrzeni publicznej – parki i skwery, ścieżki rowerowe, które zachęcają do zostawienia auta w garażu i ekologicznego poruszania się, tereny rekreacyjne zachęcające do zachowań prozdrowotnych, place publiczne umożliwiające wspólne świętowanie ważnych wydarzeń, targowiska z ekologiczną żywnością – mają wpływ na tworzenie się tożsamości miasta, na integrację jego mieszkańców oraz wzrost świadomości ekologicznej i odpowiedzialności mieszkańców za przyszłość.
Więcej terenów rekreacyjnych i system ścieżek rowerowych to najważniejszy krok ku zdrowiu – człowiek wdychający świeższe powietrze i zażywający ruchu będzie miał lepsze samopoczucie i będzie zdrowszy oraz dłużej sprawny fizycznie. Prognozy demograficzne są jednoznaczne – jesteśmy społeczeństwem starzejącym się. W perspektywie 20 lat grozi to katastrofą systemu ubezpieczeń społecznych. Dłuższa sprawność, życie w czystym, zdrowym środowisku, aktywność fizyczna to nie alternatywa, lecz konieczność dla przyszłych seniorów (i dla systemu).
Architektura zrównoważona to także korzystanie z najnowszych technologii budowlanych – ekologicznych i innowacyjnych, chroniących środowisko, zapewniających jednocześnie wyższy komfort użytkowania i optymalizację kosztów. Doskonałym rozwiązaniem, coraz częściej stosowanym przez inwestorów, jest korzystanie ze źródeł energii odnawialnej (korzystanie ze zbiorników na wodę deszczową, baterie fotowoltaiczne, elektrownie wiatrowe, wykorzystywanie energii ze spiętrzania wody dla budownictwa jednorodzinnego). Z pewnymi oporami ale skutecznie wprowadzona została w Polsce segregacja odpadów co w przypadku budownictwa jednorodzinnego wymaga stosownych rozwiązań projektowych. Nowe przepisy rozporządzenia Warunki techniczne jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie wprowadzają do praktyki architektonicznej konieczność stosowania rozwiązań energooszczędnych i analizy kosztów użytkowania budynku, bo choć może wydawać się inaczej, zrównoważona architektura ma wymiar ekonomiczny. Projekt już na wstępie musi opierać się na analizach badających zrównoważenie kosztów wybudowania i późniejszych oszczędności. Rozporządzenie wskazuje też obowiązek monitorowania użytkowanego budynku pod względem kosztów eksploatacyjnych. Nie mogą one odbiegać od zakładanych poziomów kosztów.
Wygląd budynku jest istotna kwestią dla każdego, człowiek z natury lubi przebywać w ładnym otoczeniu. Miasto zrównoważone jest postrzegane jako ładne, z dużą ilością zieleni, przyjaznymi terenami publicznymi, pozbawione krzykliwych kolorów, reklam i hałasu. Oczywiście, z punktu widzenia mieszkańca domu najważniejsza jest wygoda korzystania i zdrowie – dom musi być ciepły zimą, chłodny latem, musi chronić przed hałasem i dawać poczucie bezpieczeństwa. Jednakże wszyscy lubimy takie miasta jak Dordogne we Francji czy Gubbio we Włoszech, na przechadzkę z gośćmi zagranicznymi wybieramy warszawską Starówkę, a nie okolice warszawskiego Dworca Zachodniego. Tymczasem te kochane przez nas miejsca łączy cecha harmonijności, „pasowania” budynków. Dlaczego zatem pragniemy, żeby nasz dom był inny (wyższy, szerszy, pokryty niebieską dachówką, bardziej ozdobny) niż domy naszych sąsiadów? Dlaczego „uroda domu” to dla wielu inwestorów krzykliwe wyróżnianie się z otoczenia? To indywidualizm, czy raczej pycha?
Zrównoważone projektowanie to także szanowanie otoczenia, podnoszenie jego wartości poprzez jakość rozwiązań i materiałów oraz szacunek dla otoczenia zbudowanego i środowiska.
Praca nad tym, by budować zgodnie z idea zrównoważonego rozwoju to nie tylko kwestia wygodniejszego życia dla mieszkańców. Lepiej skomunikowane, mniej kosztochłonne, „zielone” miasta są atrakcyjne dla inwestorów. To zaś daje mieszkańcom nowe miejsca pracy i zapewnia dobrobyt.
Zrównoważone, harmonijne projektowanie i budowanie, do którego dziś czasem trzeba przekonywać inwestorów, niebawem nie będzie wyborem, a obowiązkiem. Przekonamy się, czy dzięki temu nasze miasta staną się lepszym miejscem do życia.
Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Collegium Mazovia.
